وتاره‌كان

خوشك و برایانی به‌ڕێز: ئه‌وه‌نده‌ به‌لامانه‌وه‌ گرنگ نیه‌ سه‌رچاوه‌ی درۆی نیسان بزانین هێنده‌ی به‌لامانه‌وه‌ گرنگه‌ ئێمه‌ی موسڵمان خوای گه‌وره‌ وپێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمانمان پێ ده‌كه‌ن كه‌ درۆ نه‌كه‌ین وتووخنی نه‌كه‌وین، چونكه‌ درۆ مرۆڤ ڕاپێچی ناوئاگری دۆزه‌خ ده‌كات...

دیارده‌ی مه‌ی خواردنه‌وه‌ له‌ ناو گه‌نجادا به‌ ڕێكه‌وت وكت وپڕی نه‌بووه‌، به‌ڵكو هۆكار ونه‌خشه‌ی وردی زۆری له‌ پشته‌وه‌یه‌، له‌وانه‌: ١- واڵابوونی سنوره‌كان به‌ ڕووی هاورده‌كردنی مه‌ی وماده‌ بێ هۆش كه‌ره‌كان. ٢- نا رۆشنبیری زۆرێك له‌ گه‌نجان به‌رامبه‌ر ده‌رئه‌نجامه‌كانی مه‌ی خواردنه‌وه‌. ٣- چاولێكه‌ری كوێرانه‌ی رۆژئاوا وشوێن پێ هه‌ڵگرتنیان هه‌نگاو به‌ هه‌نگاو له‌ خراپه‌دا...

العفة ( پاكی ) واته : دوور كه‌وتنه‌وه ‌له‌گشت حه‌رام وقه‌ده‌غه‌كراوه‌كان و خۆپاراستن له‌ده‌ست پان كردنه‌وه‌ی خه‌ڵكی . جا خوێنه‌رانی خۆشه‌ویست ( العفة ) پاكی وپاك داوێنی چه‌ند شێوه‌یه‌كی هه‌یه، له‌وانه‌‌: یه‌كه‌م : ( عفة الجوارح ) پاكی گشت ئه‌ندامه‌كانی له‌ش... دووه‌م : ( عفة الجسد ) پاك ڕاگرتنی لاشه‌ ...

خوشك وبرایانی خۆشه‌ویست ئاشكرایه‌لای هه‌مووان ئاینی پیرۆزی ئیسلام گرنگیه‌كی زۆری داوه‌به‌ په‌روه‌رده‌كردنی تاك له‌كۆمه‌ڵگه‌دا، هه‌ر له‌سه‌ره‌تای هاتنه‌دونیایه‌وه‌هه‌تاوه‌كو ئه‌و ڕۆژه‌ی ئه‌م ژیانه‌به‌جێ ده‌هێڵێت وده‌گه‌ڕێته‌وه‌لای په‌روه‌ردگار . جا له‌به‌ر ئه‌وه‌پێویسته‌ دایك وباوك چاودێری منداڵه‌كانیان بكه‌ن جا چ كوڕ بن یان كچ، وه‌بزانن كه‌ی ده‌چنه‌ده‌ره‌وه‌، وه‌چۆن چوونه‌ده‌ره‌وه‌، وه‌بۆ كوێ ده‌چن، وه‌له‌گه‌ڵ كێشدا ده‌بن ؟ وه‌به‌وه‌نده‌واز نه‌هێنین كــه‌له‌گه‌ڵ هاوڕێیه‌كیدا ڕۆشت ئیتر گرنگ نیه‌مادام كه‌سێكی له‌گه‌ڵدایه‌...

‌ئه‌م وتاره‌ چه‌ند هۆكارێكی تێدایه‌‌‌بۆ چۆنیه‌تی چه‌سپاندنی خۆشه‌ویستی پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) له‌دڵ وده‌رونی منداڵه‌كانمان، له‌وانه‌: یه‌كه‌م: باسكردنی مو‌عجیزاته‌كانی پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌علیه‌وسلم) بۆ منداڵه‌كانمان . دوه‌م: باسكردنی ڕه‌وشتی‌به‌رزی پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌علیه‌وسلم) وسه‌رخستنی بۆ سته‌م لێكراوان وسۆزو به‌زه‌یی به‌رامبه‌ر هه‌ژاراندا... سێیه‌م: روونكردنه‌وه‌ی چۆنیه‌تی خۆشه‌ویستنی هاوڵانی ـ ڕه‌زای خوای گه‌وره‌یان لێ‌بێت ـ ، وه‌ئاماده‌بوونیان له‌پێناویدا خۆیان و ماڵ ومنداڵیان به‌خت بكه‌ن.

نوێژی ( استخاره ) سوننه‌تێكی جێگیره‌ له‌ پێغه‌مبه‌ری خواوه صلى الله عليه وسلم‌ ، وه‌ بریتیه‌ له‌ داواكردنی موسڵمان له‌ خوای گه‌وره‌ كه‌وا خێر و چاكه‌ی بۆ هه‌ڵبژێرێت له‌ نێوان دوو شتدا، وه‌ هه‌ر كاتێك موسڵمان ویستی استخاره‌ بكات ئه‌وه‌ دوو ركعات نوێژ ده‌كات بۆ خوای گه‌وره‌...

له‌سه‌رده‌می ڕۆمانی كۆنداو له‌كۆتایی سه‌ده‌ی سێهه‌مدا، ڕاهیبێكی گاور هه‌بوه، ناوی ڤالانتاین بوه‌، گه‌نجانی هانداوه‌ بۆ ئه‌نجامدانی هاوسه‌رێتی، ئه‌مه‌ش وایكردوه‌ كه‌ كلودیوسی ئیمپراتۆر توڕه‌ ببێت، چونكه‌ ئه‌و پێی وابوه‌ كه‌ خێزانداره‌كان و هاوسه‌رداره‌كان ناتوانن ببنه‌ سه‌ربازی به‌هێز بۆیه‌ بڕیاری قه‌ده‌غه‌كردنی ژنهێنانی دا. به‌ڵام (ڤالانتاین)ی قه‌شه‌، به‌شه‌و و له‌ ئه‌شكه‌وته‌كاندا به‌نهێنی و له‌تاریكی شه‌ودا، مه‌راسیمه‌كانی هاوسه‌رگیرێتی بۆ كوڕو كچه‌كان ئه‌نجام ئه‌دا و گوێی به‌ بڕیاری قه‌ده‌غه‌كردنه‌كه‌ نه‌ئه‌دا...

مانگی صه‌فه‌ر یه‌كێكه‌ له‌دوانزه‌ مانگه‌كه‌ی ساڵی كۆچی كه‌له‌دوای مانگی موحه‌ڕه‌مه‌وه‌دێت كه‌ده‌كاته‌دووه‌م مانگی كۆچی، چه‌ند ڕایه‌كی جیاوازیش هه‌یه‌له‌باره‌ی هۆكاری ناونانی ئه‌م مانگه‌به‌م ناوه‌وه‌، هه‌ندێك وای بۆ ده‌چن عه‌ره‌به‌كان له‌سه‌رده‌می جاهلیدا شاری مه‌ككه‌یان چۆڵ ده‌كرد وده‌چوونه‌ ده‌ره‌وه‌ به‌شێوه‌یه‌ك كه‌س‌ له‌شار نه‌ده‌مایه‌وه‌، به‌واتای صفر بونه‌وه‌ی شار له‌خه‌ڵكی، هه‌ندێكی تر ده‌ڵێن: ناوی ئه‌م مانگه‌ له‌وه‌وه‌ هاتوه‌ كه‌ كاتێك هۆزێكی به‌هێز ده‌یدا به‌سه‌ر هۆزێكی لاوازدا هه‌رچی كه‌ل وپه‌لی ئه‌و هۆزه‌یه‌به‌تاڵانی ده‌یبرد به‌شێوه‌یه‌ك هیچیان بۆ نه‌ده‌هێشتنه‌وه‌و صفریان ده‌كردنه‌وه...

ئه‌م به‌سه‌رهاته چه‌ند وانه‌یه‌‌كی تێیدایه‌، له‌وانه‌: ١-ڕێگای رزگاربوون له‌كاتی ته‌نگانه‌، گه‌ڕانه‌وه‌ی به‌نده‌یه‌بۆ لای خوای گه‌وره‌ودوعاكرنه‌لێی. چونكه‌هه‌ر خوای گه‌وره‌یه‌هه‌موو شتێكی به‌ده‌سته‌ووه‌ڵامی به‌نده‌كانی ده‌داته‌وه‌له‌كاتی خۆشی ناخۆشی. ٢ - نیاز پاكی وخۆیه‌كلاكردنه‌وه‌بۆ خوای گه‌وره‌له‌كاتی ئه‌نجامدانی كردوه‌، شوێنه‌واری گه‌وره‌ی هه‌یه‌له‌لابردنی ناخۆشی وته‌نگانه‌دا. ٣-ده‌بێت مرۆڤی موسڵمان كرده‌وه‌ی چاكی هه‌بێت له‌كاتی خۆشیدا، بۆ ئه‌وه‌ی فریای كه‌وێت له‌كاتی ناخۆشی و ته‌نگانه‌دا.

ئه‌وه‌ی لای ئێمه‌ی مسوڵمان ڕوون و ئاشكرایه‌كه‌باوه‌ڕیش وه‌ك هه‌موو شتێكی تر قابیلی زیاد و كه‌م كردنه...بۆیه‌ پێویسته ‌به‌رده‌وام خه‌می زیاد كردنی ئاستی ئیمانی خۆمان بخۆین تا زیاتر له‌خوای گه‌وره‌نزیك بینه‌وه‌و قیامه‌تی خۆمان له‌ده‌ست نه‌ده‌ین.

مه‌سح كردنی سه‌ر خوف یه‌كێكه‌له‌و ئاسان كاریانه‌ی كه‌ئاینی پیرۆزی ئیسلام كردوویه‌تی له‌پێناو نه‌هێشتنی بارگرانی وقوورسی له‌سه‌ر ئیمانداران. وه‌ مه‌رجه‌كانی مه‌سح كردن له‌سه‌ر خوف بریتین له‌ : ١- ده‌بێت ئه‌و خوفه‌ی كه‌له‌پێ ده‌كرێت له‌سه‌ر پاكی له‌پێ كرابێت... ٢- ئه‌و خوفه‌ش مباح بێت ، واته‌له‌و شت ومه‌كان نه‌بێت كه‌حرامه... ٣- ده‌بێت مه‌سح كردنه‌كه‌ له‌و ماوه‌یه‌ بێت كه‌ شه‌رع دیاری كردوه بۆ موقیم و موسافر...‌ ٤- ئه‌و خوفه‌بۆ حه‌ده‌ثی بچوك له‌پێ كرابێت...

ئه‌ی موسڵمانان له‌هه‌ر وڵاتێكن. ئه‌ی عه‌ره‌به‌كان له‌هه‌ر جێگاێیك بن. ئه‌ی سه‌ركرده‌و لێپرسراوان. ئه‌و جه‌نگه‌ی ئێستا له‌نێوان عه‌ره‌ب و جوله‌كه‌دایه‌، ته‌نها جه‌نگی عه‌ره‌ب نیه‌، به‌ڵكو جه‌نگێكی ئیسلامی عه‌ره‌بیه‌.جه‌نگێكه ‌له‌ نێوان بێ باوه‌ڕی و باوه‌ڕدا، له ‌نێوان حه‌ق و باتیڵدا، له ‌نێوان موسڵمانان و جوله‌كه‌دایه‌. وه‌هێرشی جوله‌كه ‌بۆ سه‌ر موسڵمانان له‌وڵاتی خۆیان ئه‌مه‌كارێكی به‌ڵگه‌نه‌ویست و ئاشكرایه‌‌، بۆیه ‌واجبی سه‌ر شانی موسڵمانان له‌هه‌ر جێگاێیك بن ده‌ستی هاوكاری درێژ بكه‌ن بۆ ئه‌و برایانه‌یان كه‌سته‌میان لێ كراوه‌، وه‌ سه‌ریان بخه‌ن و مافه‌كانیان بۆ بگه‌رێننه‌وه..

مانگی موحه‌ڕه‌م یه‌كێكه‌له‌چوار مانگه‌كه‌ی كه‌به‌( الاشهر الحرم ) ناسراون واته‌ئه‌و چوار مانگه‌ی كه‌شه‌ڕ و شۆڕ و خراپه‌كاریات تیادا به‌رامبه‌ر یه‌كتر حرام كراوه‌_ ئه‌مه‌ش مانای ئه‌وه‌نیه‌كه‌له‌مانگه‌كانی تردا حرام نیه‌- به‌ڵكو مانای ئه‌وه‌یه‌كه‌له‌م چوار مانگه‌دا گوناهـ وتاوانه‌كه‌ی زیاتره‌ له‌مانگه‌كاتی تر. بێ گومان رۆژی عاشورا ده‌یه‌می ڕۆژی مانگی موحه‌ڕه‌مه‌، فه‌زڵێكی ئیجگار گه‌وره‌ی هه‌یه‌و حورمه‌تێكی گوره‌شی هه‌بوو له‌كۆندا ...

له‌به‌ر به‌گرینگ هه‌ڵسه‌نگاندنی جه‌ژنه‌ی سه‌ری ساڵ به‌سه‌ر موسوڵمانان به‌ گشتی و موسڵمانی کورد به‌ تایبه‌تی به‌پێویستم زانی چاوێک به‌و جه‌ژنه‌ی ناموسوڵماناندا بخشێنین و له‌ ڕوانگه‌ی ئیسلامدا چۆن چاوی تێکراوه‌ . وه‌ موسوڵمان تا چه‌ند ده‌توانێت ئه‌و یاده‌ بکات و جه‌ژنه‌ پیرۆزه‌ له‌ یه‌کتر بکه‌ن .

خوای گه‌وره‌ ئه‌فزه‌لیه‌تی له‌ نێوان كاته‌كاندا داناوه‌، هه‌ندێك مه‌واسیم هه‌یه ‌جۆره‌ها په‌رستشی تێدا داناوه‌، وه ‌له‌و كاته ‌پیرۆزانه‌ كه‌وا قورئانی پیرۆز و سوننه‌تی پێغه‌مبه‌ر صلى الله عليه وسلم ئیشاره‌تیان پێداوه ‌بریتیه ‌له‌مانگی موحه‌ره‌م.به‌یارمه‌تی خوای گه‌وره ‌له‌م بابه‌ته ‌باسی پله‌و پایه‌ی ئه‌و مانگه‌ پێرۆزه‌ ئه‌كه‌ین به‌شێوه‌یه‌كی گشتی و، فه‌زڵی رۆژی عاشورا به‌شێوه‌یه‌كی تایبه‌تی.

ناوه‌رۆكی ئه‌م بابه‌ته‌ ‌تایبه‌ته ‌به ‌چه‌ند تێبینێك له‌سه‌ر حه‌ج كردنی ئه‌مساڵی حاجیانی كوردستان و، پاشان ‌چه‌ند ئامۆژگارێیك بۆ ‌حاجیان و، لایه‌نی به‌رپرسیار.

حه‌ج كردنی ماڵی خوداش ته‌نها ئه‌وه ‌نیه‌ مرۆڤ ئه‌و شه‌عائر ومه‌ناسكانه‌ئه‌نجام بدات و ئیتر بێ ئاگا بێت له‌و ماناو واتایانه‌ی كه ‌له ‌حه‌جی له‌ پێناودا فه‌رز و واجب كراوه‌.

خوێنه‌ری به‌ڕێزم: به‌ ڕاستی جێگای داخه‌ سه‌ری ساڵی زاینی به‌ جه‌ژنی خۆمان بزانین، چونكه‌ تایبه‌ته‌ به‌ گاور و خاچ په‌رستان...بۆیه‌ ده‌بێت موسڵمانان خۆیان له‌م جۆره‌ جه‌ژنانه‌ بپارێزن...

فه‌رمووده‌ی زۆر ‌‌هاتوون ؛ له‌باره‌ی‌گه‌وره‌یی چاكه‌ى حه‌ج و زۆریى پاداشتی له‌لاى خوای گه‌وره‌، پێغه‌مبه‌رى خوا صلی الله علیه‌ و سلم له‌هه‌ندێ فه‌رمووده‌یدا حه‌جی ته‌واو و بێ كه‌موكوڕی به‌( الحج المبرور ) وه‌سفكردووه‌كه‌به‌مانای حه‌جی پاك و پوخت دێت ، هه‌ر وه‌ك له‌و فه‌رمووده‌یه‌دا كه‌( بوخاری ) ریوایه‌تی كردووه‌پێغه‌مبه‌ری خوا صلی الله علیه‌و سلم ده‌فه‌رموێت : ( والحج المبرور ليس له جزاء إلا الجنة ) واته ‌: حه‌جی پاك و پوخت پاداشته‌كه‌ی ته‌نها به‌هه‌شته‌.

له‌و وه‌رز و مه‌وسمانه‌ی كه‌پاداشت و خێرێكی زیاتری هه‌یه‌ له ‌ڕۆژه ‌ئاساییه‌كانی تر ( ده‌شه‌وی سه‌ره‌تای مانگی ذی الحجة ) یه‌كه‌پێغه‌مبه‌ری خواش ( صلى الله عليه وسلم ) شاهیدی گه‌وره‌ی وزیاده‌فه‌زڵی بۆ داوه‌، كه‌باشترین ڕۆژه‌كانی دونیایه‌، وله‌هه‌مان كاتیشدا ئیمانداران هانده‌دات كه‌زیاتر كرده‌وه‌ی چاك و به‌ندایه‌تی بۆ په‌روه‌ردگاری تیادا ئه‌نجام بده‌ن