په‌رتوكه‌كان

ڕه‌مه‌زان مانگی به‌هێزبوونه‌، مانگی به‌خشینه‌، مانگی خوێندنه‌وه‌ی قورئانه‌، مانگی په‌رستش و مانه‌وه‌یه‌ له‌ مزگه‌وتدا، نه‌ك مانگی برسێتی و خه‌وتن و ته‌مبه‌ڵی و لاوازی...

مانگی ڕه‌مه‌زان مانگی لێخۆشبوونه‌، وه‌ گه‌وره‌ترین سوود بگات به‌ موسڵمان له‌و مانگه‌ پیرۆزه‌ گه‌ڕانه‌وه‌یه‌تی بۆ لای خوای گه‌وره‌ و لێپرسینه‌وه‌ی ده‌رونیه‌تی‌.

له‌ نیعمه‌ته‌كانی خوای گه‌وره‌ له‌ موسڵمان بریتیه‌ له‌ گه‌یاندنی به‌ مانگ ڕه‌مه‌زان و یارمه‌تی دانی بۆ به‌رۆژو بوون و شه‌و نوێژ تێیدا، بۆیه‌ زۆر گرنگه په‌یمان نامه‌یه‌ك ببسترێت له‌ نێوان ئه‌ندامانی ماڵه‌وه‌‌‌ بۆ ئیستغلال كردنی ئه‌و مانگه‌ پیرۆزه‌.

ئه‌م نوسراوه‌ چه‌ند لاپه‌ڕه‌یه‌كه‌ له‌ فه‌رموده‌كانی پێغه‌مبه‌ر صلى الله عليه وسلم ، وه‌ له‌ وته‌ی زانایان و دانایان سه‌باره‌ت به‌ هاندان بۆ هه‌ڵبژاردنی هاوری و براده‌ری صاڵح و چاك، وه‌ سه‌باره‌ت به‌ ووریا كردنه‌وه‌ و ئاگادار كردنه‌وه‌ له‌ هاوڕی و براده‌ری خراپ، له‌گه‌ڵ ڕوون كردنه‌وه‌ی به‌رهه‌م و شوێنه‌واری ئه‌م و ئه‌ویش.

باسی په‌روه‌رده‌ی منداڵان زۆر گرنگه‌، چونكه‌ به‌رژه‌وه‌ندی دایكان و باوكان و منداڵان پێكه‌وه‌ له‌سه‌ری ئه‌وه‌ستێ، به‌ڵكو باشه‌ ڕۆژی كۆمه‌ڵگه‌ و ئوممه‌تی له‌سه‌ر ئه‌وه‌ستێ، له‌به‌ر ئه‌وه‌ ئاینی پیرۆزی ئیسلام گرنگیه‌‌كی زۆر پێداوه‌.

ئه‌م كتێبه‌ وه‌ڵامێكه‌ له‌ لایه‌ن شێخ موحه‌مه‌د كوری عه‌بدولوه‌هاب ـ ره‌حمه‌تی خوای لێ بێت ـ بۆ هه‌ندێ له‌وانه‌ی كه‌ له‌سه‌رده‌می شێخدا خۆیان به‌ زانا دانابوو، ئه‌وانه‌ی كه‌ ڕخنه‌یان لێگرتوه‌، هه‌روه‌ها باسی یه‌كتاپه‌رستی ده‌كات كه‌ مافی خوای گه‌وره‌یه‌ له‌سه‌ر به‌نده‌كانی.

فیقهی ئافره‌تی موسڵمان هه‌ندێ ئه‌حكامی شه‌رعیه،‌ تایبه‌ته‌ به‌ ئافره‌تانه‌وه‌ له‌ ژێر تیشكی قورئان و سوننه‌ت، ئه‌م زنجیره‌ باسه‌‌ له‌ پێگه‌ی ( به‌هه‌شت )وه‌ وه‌رگیڕ‌اوه.‌

هیچ زه‌واجێك نیه‌ به‌ بێ كێشه‌ له‌ نێوان ژن و مێردا، به‌ڵام به‌ پشت به‌ستن به‌ خوای گه‌وره‌ و بوونی ئارامی و كاركردن و هێنانه‌وه‌ی عوزر و بوونی سیقه و گومانی چاك به‌ یه‌كتر ده‌توانرێت زۆربه‌ی كێشه‌كان چاره‌سه‌ر بكرێت ( ئه‌م بابه‌ته‌ له‌ پێگه‌ی ڕێگای ڕاستیوه‌ وه‌رگیراوه‌ ).

خوای گه‌وره‌ فه‌رمانی كردوه‌ كه‌ برایه‌تی دروست بكرێت له‌ نێوان موسڵمانان، وه‌ ئه‌و برایه‌تیه‌ مافه‌كانی زۆر گه‌وره‌یه و به‌روبومی چاكی هه‌یه‌، خوای گه‌وره‌ و پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی - صلى الله عليه وسلم - رونیانكردوه‌ته‌وه‌ له‌ قورئان و سوننه‌ت، ده‌بێت جێبه‌جێ بكرێت و نابێت پشت گوێ بخرێت.‌

ئه‌و كچانه‌ی كه‌ خه‌ریكی خوێندنن توشی هه‌ندێ تاوان و سه‌رپێچی ده‌بن، له‌وانه‌: نه‌بوونی دڵسۆزی له‌ فێربوونی زانستدا و پابه‌ند نه‌بوون به‌ پۆشاكی شه‌رعی یه‌وه‌ و دواخستنی مێردكردن ..

چۆنێه‌تی نوێژ كردن هه‌ر وه‌كه‌ چۆن پێغه‌مبه‌ر صلى الله عليه وسلم كردویه‌تی له‌ كتێبی " چۆنێه‌تی نوێژی پێغه‌مبه‌ر له‌ ته‌كبیره‌ی ئیحرامه‌وه‌ تا سه‌لامدانه‌وه‌ هه‌روه‌كو چۆن له‌ پێش چاوتدا بێت " دانه‌ری زانای پایه‌ به‌رز محمد ناصر الدين الألباني ـ ره‌حمه‌تی خوای لێ بێت ـ .

ره‌بیعی كوری سوله‌یمان فه‌رموی: ئیمامی شافعی ـ ره‌حمه‌تی خوای لێ بێت _ له‌ پاش نوێژی به‌یانی داده‌نیشت ، ئه‌هلی قورئان ده‌هاتن بۆ لای تا رۆژ هه‌ڵده‌هات ، پاشان ئه‌هلی حه‌دیس ده‌هاتن بۆ لای و پرسیاریان لێ ده‌كرد تا خۆر به‌رز ده‌بوو، پاشان ئه‌هلی زمانی عه‌ره‌بی و شیعر ده‌هاتن بۆ لای تا پێش نیوه‌رۆ، پاشان هه‌ڵده‌ستا و ده‌رۆشت ـ خوا لێی رازی بێت .

له‌م بابه‌ته‌ كۆمه‌ڵه‌ ئایه‌ت و فه‌رموده‌یه‌كی تێدایه‌ باسی ئه‌و كرده‌وانه‌ ده‌كات كه‌ ده‌بێته‌ هۆی چونه‌ به‌هه‌شت به‌ فه‌زل و ره‌حمه‌تی خوا.

برای گه‌نجم: له‌ پێغه‌مبه‌ره‌وه‌ ـ صلى الله عليه وسلم ـ ئامۆژگاری كراوین به‌ خوڕه‌شت و سونه‌ت و فه‌رموده‌كانی بۆ ئه‌وه‌ی سودیان لێ وه‌ربگرین و جێ به‌جیان بكه‌ین، تاوه‌كو پێكه‌وه‌ بتوانین كۆمه‌ڵگایه‌كی به‌خته‌وه‌ر و خۆشویست بنیات بنێین.

ئه‌م بابه‌ته‌ باسی چه‌ند شتێك ده‌كات له‌وانه‌: مانای سرووش ـ الوحی ـ له‌ زمانی عه‌ره‌بی و زاراوه‌ی شه‌رعدا و چۆنیه‌تی ( وه‌حی ) خوای گه‌وره‌ بۆ پێغه‌مبه‌ران و چۆنیه‌تی دابه‌زینی قورئانی پیرۆز بۆ سه‌ر پێغه‌مبه‌رمان درودی خوای له‌سه‌ر بێت.

ئه‌م بابه‌ته‌ باسی گرنگی زانست ده‌كات، هه‌روه‌ها پێناسه‌ی قورئان ده‌كات و له‌گه‌ڵ ناسینی ناوه‌كانی و سیفه‌ته‌كانی به‌ به‌ڵگه‌ی ئایه‌ت و فه‌رموده‌.

ئه‌گه‌ر ته‌ماشای ژیانی پێغه‌مبه‌ر ـ درودی خوای له‌ سه‌ر بێت ـ و هاوڵانی بكه‌ین ده‌بینین خوێندنه‌وه‌ی قوڕئان پیشه‌یان بووه‌، چونكه‌ ده‌یانزانی كه‌وا قورئان ژیانه‌... قورئان گیانه‌... ڕه‌مزی ناسینه‌وه‌ی له‌ خوا ترس و عارفینه‌..داینه‌مۆی هێزی عیززه‌ت و سه‌ر به‌رزی دینه‌.

ئه‌مه‌ بابه‌ته‌ ده‌قى(چلینه‌ى قورئانی)(الاربعون القرانیه‌) یه‌، دانه‌ر خوا بیپارێزێت چل فه‌رمووده‌ى صه‌حیحى پێغه‌مبه‌رى خوا (صلى الله عليه وسلم) هێناوه‌ سه‌باره‌ت به‌ فه‌زڵ و گه‌وره‌یی قورئان و حوكم و ئادابه‌كانى تایبه‌ت به‌ قورئانى پیرۆز. هه‌وڵی داوه‌ ئه‌و فه‌رموودانه‌ بێنێت كه‌ ده‌ربڕینه‌كانى له‌ یه‌كه‌وه‌ نزیكن ودورودرێژ نین وزۆر روونن، بۆ ئه‌وه‌ى هه‌م بۆ له‌به‌ركردن ئاسان بێت و هه‌م خوێنه‌ریش پێی سوودمه‌ند بێت و كار به‌و فه‌رمودانه‌ بكات. وه‌ ئه‌م په‌رتو‌كه‌ له‌م به‌ندانه‌ پێك دێت: به‌ندی یه‌كه‌م: ئه‌و فه‌رمودانه‌ی ده‌رباره‌ی فه‌زڵی خوێندنی قورئان هاتوون. به‌ندی دووه‌م: باسی ئاداب وئه‌حكامه‌كان. به‌ندی سێهه‌م: ئه‌و فه‌رمودانه‌ی هاتوون ده‌رباره‌ی فه‌زڵی له‌به‌ركردنی قورئانی پیرۆز وپاداشتی خاوه‌نه‌كه‌ی. به‌ندی چواره‌م: باسی هاندان له‌سه‌ر په‌یماندان به‌ قورئان وپێداچونه‌وه‌ی. به‌ندی پێنجه‌م: ئه‌و فه‌رمودانه‌ی هاتوه‌ ده‌رباره‌ی ده‌نگ خۆش كردن به‌ خوێندنه‌وه‌ی قورئان. به‌ندی شه‌شه‌م: ئه‌و فه‌رمودانه‌ی هاتوه‌ ده‌رباره‌ی ئیخلاص بوونی كار بۆ خوای گه‌وره‌. به‌ندی حه‌وته‌م: فه‌زڵی هه‌ندێ له‌ سوره‌ته‌كانی قورئان.

ئه‌م په‌رتوكه‌ باسی ئه‌م به‌شه‌انه‌ داكات: به‌شی یه‌كه‌م: باسی چۆنێتی نوسینه‌وه‌ی قورئان ده‌كات. به‌شی دووه‌م: باسی بابه‌ته‌ زۆره‌كانی ناو قورئان ئه‌كات. به‌شی سێهه‌م: باسی زانسته‌كانی قورئان ده‌كات. به‌شی چوار: باسی هه‌ندێ هه‌ڵس وكه‌وتمان له‌گه‌ڵ قورئاندا ده‌كات

ئیمامی ته‌به‌ری له‌ نوسیني مێژووه‌ گه‌وره‌‌‌كه‌یدا پشتى به‌ دوو ڕه‌وتى سه‌رچاوه‌یی به‌ستووه‌، زاره‌كى كه‌ به‌ بیستن له‌ مامۆستاكانى وه‌ریگرتووه‌.بۆ ئه‌مه‌ش ده‌ربڕینى(حدثنى)یان(اخبرنى) ، چه‌ند دانراوێكیش كه‌ له‌ گێڕانه‌وه‌كانى وه‌رگرتووه‌ و لێى هێناون وه‌ك له‌ نوسینه‌كانى واقدی و ئه‌بووموخه‌نه‌ف، بۆ ئه‌مه‌ش ده‌قى(ذكر)یان(قال) یان(زعم)دێنێ.