وتاره‌كان

خوێنه‌رانی به‌ریز له‌بابه‌تی ئه‌م جاره‌ماندا پێمان خۆش بوو، بابه‌تێكی گرنگ بخه‌ینه‌ به‌رباس ولێكۆڵێنه‌وه‌، كه‌ له‌م ڕۆژگاره‌ی ئه‌مڕۆماندا زۆر به‌ربڵاوه‌ وبه‌هۆی نه‌بوونی ده‌زگایه‌كی چاودێری تۆكمه‌وه،‌ له‌زۆربه‌ی زۆری ده‌زگاكانی حكومه‌تدا بووه‌ به‌دیارده‌یه‌كی نامۆ‌، وكه‌س ناتوانێت نكولی لێ بكات، ئه‌ویش تاوانی به‌رتیل وه‌رگرتنه‌ له‌لایه‌ن كه‌سانێكی هه‌لپه‌رست وده‌روون نه‌خۆشه‌وه‌ . به‌ڕێزان: ئه‌م بابه‌ته‌ باسی ئه‌م خاڵانه‌ ده‌كات: (پێناسه‌ی به‌رتیل (الرشوة)، حوكمی به‌رتیل ( ڕه‌شوه‌) له‌شه‌ریعه‌تی ئیسلامدا، جۆره‌كانی به‌رتیل و ڕه‌شوه، سزای تاوانی به‌رتیل له‌ شه‌ریعه‌تی ئیسلامدا...)

به‌مه‌به‌ستی شاره‌زابوون له‌م چیرۆکه قورئانیه‌ به‌ پێویستم زانی ئه‌م ڕوداوه‌ به‌ڕوونی وپوختی بخه‌ینه‌ به‌رده‌م خوێنه‌رو وه‌ریبگێڕمه‌ سه‌ر زمانی کوردی، چونکه‌ زۆرینه‌مان وه‌ک پێویست زانیاریمان له‌م روداوه‌ ڕاسته‌قینه‌ نیه‌ که ‌ڕویداوه‌ له‌ مێژوودا، وه‌ ‌ئه‌م چیرۆکه به‌داخه‌وه ‌ ئازاری مسوڵمانانی(میانمار_بۆرمای) بیرخستمه‌وه که له ‌ئێستادا ڕویدا.

ئه‌م نامیلكه‌یه‌ له‌ دوو به‌شی سه‌ره‌كی پێك هاتووه‌: به‌شی یه‌كه‌م: كورته‌یه‌كه‌ سه‌باره‌ت به‌ وه‌سفی به‌هشت خۆشیه‌كانی. به‌شی دووه‌م: باسی ئاكار وسیفاتی به‌هه‌شتیه‌كان ده‌كات.

ئوممه‌تی ئیسلام چاوه‌ڕوانی ئه‌وه‌یه‌ ئه‌و زه‌لیلی وزه‌بوونیه‌ی تێیدا ده‌ژی و ئه‌و سوكایه‌تیه‌ی كه‌ پێی ده‌كرێت له‌لایه‌ن دوژمنانیه‌وه‌ كۆتای پێی بێت، چونكه‌ سه‌رده‌مێكه‌ نووری ئیسلام و ئه‌و نیعمه‌ته‌ گه‌وره‌یه‌ی كه‌ خوای گه‌وره‌ به‌خشیویه‌تی به‌ به‌نده‌كانی له‌لایه‌ن نه‌یارانیه‌وه‌ خامۆش كراوه‌... ده‌بێت زیاتر به‌ده‌م بانگه‌واز و دینه‌كه‌ی خوای گه‌وره‌وه‌ بێین تاوه‌كو خوای گه‌وره‌ بمانكات به‌ هۆكاری سه‌ركه‌وتنی دین و شه‌ریعه‌ته‌كه‌ی، له‌م ووتاره‌ماندا ئاماژه‌ به‌و هۆكارنه‌ ده‌كه‌ین كه‌ ده‌بنه‌ هۆی سه‌ركه‌وتنی باوه‌ڕداران و گه‌ڕانه‌وه‌ی مه‌جد و عیزه‌ت وشكۆی موسڵمانان .

ڕۆژەكانى مانگى (موحەڕەم)یش، یەكێكە لەو وێستگانە بۆ ڕۆژووگرتن وخواپەرستى وپەند وەرگرتن لەڕووداوەكانى ئەم مانگە... ئه‌م وتاره‌ باسی فه‌زڵی ڕۆژووی ڕۆژی عاشورا ده‌كات.

هەندێك لە ئافرەتان وا دەزانن نوێژكردن تەنها بریتیە لە ڕوو كردن ‏لە قیبلە و ئەنجامدانی چەند جوڵەیەك و خوێندنەوەی چەند ئایەت و ‏زیكرێك. دەبینین ئەم بیركردنەوەیە وایان لێدەكات گرنگی نادەن ‏بەوەی كە پێویستە چ جۆرە پۆشاكێك لەبەر بكەن. جا بابزانین پۆشاكی ئافرەتان دەبێت چۆن بێت لە ناو نوێژدا.

مانای هێز له‌ قورئاندا به‌ هه‌موو شێوازیه‌كانیه‌وه‌ ٤٢ جار هاتوه، له‌ ٢٥ سوره‌تدا. ئه‌مه‌ش گرنگی هێز ده‌گه‌یه‌نێت له ‌ژیانی ئوممه‌تی موسڵماندا. ئه‌م بابه‌ته‌ باس له‌ مانای ووشه‌كانی هێز ده‌كات له‌ قورئانی پیرۆزدا...

مه‌به‌ست له‌ كوشتنی ( كه‌س ) لێره‌دا: كه‌سێكی بێ تاوانه‌ له‌ موسوڵمانان وه‌یان (ذمي) یه‌كان كه‌ غه‌یره‌ موسوڵمانن وله‌ وڵاتی ئیسلامیدا ماونه‌ته‌وه‌ وپه‌نادراون، وه‌یان ئه‌وانه‌ی كه‌ هاوپه‌یمانن له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تی ئسلامیدا.

برای لاوم: پێش ئەوەی ئەندامەكانت ‏بخەیتەگەڕ بۆ ئەنجامدانی هەر تاوانێك، بیر لەوە بكەرەوە كە خوای گەورە دەتبینێ و ‏دەزانێ چی لە ناختدا هەیە.

سوده‌كانی ڕۆژوو زۆرن له‌وانه‌: كۆئەندامی بەرگری مرۆڤ بەهێز دەكات ئەو خانە لیمفاویانە كە بەرگری لە مرۆڤ دەكەن لەكاتی بەڕۆژووبووندا كارەكانیان دە هێندە زیاد دەكات.

ئه‌م بابه‌ته پوخته‌یه‌كه‌ له‌ كتێبی شێخ بن باز به‌ ناوی ( التحقیق والایضاح )،ده‌رباره‌ی چۆنیه‌تی عومره‌كردنه‌، پوختكراوه‌ته‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی موسڵمانانی به‌ڕێز سوودی لێ وه‌رگرن.

هێندێك له‌ ده‌سته‌واژه‌ی قوڕئانی هه‌ن كه‌ له‌ ڕووی زمانه‌وه‌ به‌شدارن له‌سه‌ر یه‌ك پێناسه‌كردنیان له‌گه‌ڵ‌ هێندێكی تردا، له‌گه‌ڵ‌ بوونی چه‌ند جیاوازییه‌كی كه‌م، له‌وانه‌ وشه‌ی (جمَّ) ، وشه‌ی (غدق) ، وشه‌ی (كثر). ئه‌م بابه‌ته‌ باسی ده‌سته‌واژه‌كانی (الكثرة) له‌ قوڕئاندا ده‌كات.

موسڵمانی یه‌كخوا په‌رست: خوشحاڵین به‌ بۆنه‌ی هاتنی مانگی ڕه‌مه‌زانی پیرۆز هه‌ندێك له‌ حوكمه‌كانی ڕۆژووت بۆ ڕوون بكه‌ینه‌وه‌، ئه‌ویش به‌ به‌ڵگه‌ی قورئانی پیرۆز وسوننه‌تی پێغه‌مبه‌ری خوا صلى الله عليه وسلم.

دوژمنانی ئیسلام هه‌میشه‌ باس له‌وه‌ ده‌كه‌ن كه‌گوایه‌ ئیسلام زوڵم وسته‌می له‌ئافره‌ت كردووه‌ وهیچ مافێكی پێ ڕه‌وا نه‌بینیوه‌، یان ته‌نها وه‌ك خزمه‌تكارێك سه‌یری ئافره‌ت ده‌كات... هه‌موو ئه‌مانه‌ تانه‌ وته‌شه‌ر وگومانن، وزۆر دوورن له‌ڕاستیه‌وه‌.

شووره‌ی ونه‌نگیه‌ بۆ هه‌موو لایه‌كمان كه‌ په‌روه‌ردگار كردبێنی به‌برا وپشتوانی یه‌كتری كه‌چی گوێ له‌م بانگه‌وازه‌ ئیلاهیه‌ نه‌گیرین و له‌پێناو لاشه‌ی گه‌نیوی دونیا په‌لاماری یه‌كتری بده‌ین وبه‌رببینه‌ گیانی یه‌كتری وشه‌و وڕۆژ خه‌ریكی پیلان گێران بین له‌دژ یه‌ك.

باوه‌ڕدارى خۆشه‌ويست: ڕيبا يه‌كێكه‌ له‌ تاوانه‌ گه‌وره‌كان، وه‌ هه‌ڕه‌شه‌ى زۆر توندى لێ كراوا، وه‌ پێويسته‌ له‌سه‌ر موسڵمانان خۆيان له‌و تاوانه‌ گه‌وره‌يه‌ به‌دوور بگرن، چونكه‌ هه‌ركه‌سێك بكه‌وێته‌ ناو ئه‌و تاوانه‌وه‌ ئه‌وا توشى نه‌هامه‌تى و به‌هيلاك چوون ده‌بێت.

ئه‌م وتاره‌ وه‌رگیراوه‌ له‌ كتێبی «مختصر منهاج القاصدين»، وه‌ باسی ئادابه‌كانی نوێژ و ڕۆژی هه‌ینی ده‌كات، كه‌ پێویسته‌ مرۆڤی موسڵمان جێبه‌جێی بكات.

ئێمه‌ی خراپه‌كارو گوناهبارین به‌درێژای شه‌و وڕۆژ تاوان ده‌كه‌ین، كه‌چی به‌بێ ئه‌وه‌ی ته‌وبه‌یان لێی بكه‌ین پشتگوێشیان ده‌خه‌ین، واده‌زانین خوای گه‌وره‌یش له‌بیری چووه‌ته‌وه‌...

خوێنه‌ری ئازیز ئه‌وه‌ی له‌به‌رده‌ستی ئێوه‌ی به‌رێزدایه‌ كۆمه‌ڵێكه‌ له‌ ئایه‌ت وفه‌رمووده‌ی پیرۆز و فه‌توای شه‌رعی و ووته‌ی زانایان له‌سه‌ر گرنگی وپێویستی به‌جێهێنانی خزمایه‌تی (صیله‌ی ڕه‌حم) وبه‌روبومه‌كانی، له‌گه‌ڵ هۆشداریدان له‌بچڕاندنی خزمایه‌تی.

گه‌وره‌ترین شێوه‌ و وێنه‌ی تاقیكردنه‌وه‌ له‌ژیانی دونیادا، وزۆرترینیان كه‌ دووباره‌ ئه‌بێته‌وه‌ وله‌گه‌ڵ مرۆڤه‌كاندا، تاقیكردنه‌وه‌ی دروستكراوه‌كانی خوایه‌ هه‌ندێكیان به‌هه‌ندێكی تریان.