نوسینگه‌ی ( ره‌بوه‌ی ) هه‌ره‌وه‌زیی بۆ بانگه‌واز و وشیاركردنه‌وه‌ی ڕه‌وه‌نده‌كان له‌ شاری ڕیاز - وتاره‌كان

خۆشه‌ویستان لێره‌ وله‌وێ هه‌ندێك جار ده‌بیستین كه‌ ئیسلام وبیروباوه‌ڕه‌كه‌ی په‌یوه‌ندیه‌كه‌ له‌نێوان به‌نده‌ و په‌روه‌ردگاردا، هیچ پێویست به‌وه‌ نه‌كات تێكه‌ڵاوی سیاسه‌ت بكرێت، به‌بیانوی ئه‌وه‌ی گوایه‌ ئیسلام بۆ بارودۆخ وسه‌رده‌مێكی تایبه‌تی خۆی هاتووه‌، وبۆ ئه‌م سه‌رده‌مه‌ی ئێمه‌ ناشێت، ئه‌و كه‌سانه‌ له‌وه‌ تێنه‌گه‌یشتوون كه‌ئیسلام عه‌قیده‌ وشه‌ریعه‌ته‌، واته‌ ئیسلام بیروباوه‌ڕ و یاساوڕێسایه‌، بیروباوه‌ڕه‌ به‌و مانایه‌ی كه‌ مرۆڤ باوه‌ڕی به‌هه‌ر شه‌ش پایه‌كه‌ی ئیمان وهه‌ر پێنج پایه‌كه‌ی ئیسلام هه‌بێت، له‌هه‌مان كاتدا شه‌ریعه‌تیشه‌ كه‌ ده‌بێت بكرێته‌ یاسا وڕێسا بۆ به‌رێوه‌بردنی ژیان وڕێكخستنی په‌یوه‌ندیه‌ نێوخۆی ونێوده‌وڵه‌تیه‌كان.

ئه‌م بابه‌ته‌ باسی فه‌زڵه‌كانی حه‌ج وعومره ‌ده‌كات له‌ ژێر تیشكی فه‌رمووده‌كانی پێغه‌مبه‌ری خوا صلى الله عليه وسلم، وه‌ وه‌رگیراوه‌ له‌ كتێبی «مختصر الفقه الإسلامي».

ئه‌م بابه‌ته‌ باسی ئه‌م خاڵانه‌ ده‌كات: ١- ڕه‌وشتی ئیبن جه‌وزی.٢- مامۆستاكانی. ٣- قوتابیه‌كانی.٤- پله‌وپایه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی و ڕۆشنبیری.٥- نوسینه‌كانی.٦- ناڕه‌حه‌تی و زیندان.٧- كۆچی دوایی.

ئەمڕۆ ئێمە پێویستمان بە گۆڕانكاری نەفس هەیە، چونكە زۆر جار ووتراوە كە گۆڕانی كەسەكان بێ نەفسەكان بێ سوودە، ئێمە فێربووین هەرباسی گۆڕانی دەسەڵاتدارو پاشاكان دەكەین، بەڵام ئەگەرسەیری ڕوخانی ستەمكارە گەورەكانی میصرو تونس ولیبیا ویەمەن بكەین، دەگەینە راستیەك، ئایا پاش گۆڕانی ئەمانە تاكەكان گۆڕان، نەخێر نەفسەكان وەك خۆیان ماون، ئێمە ئەمڕۆ پێویستمان بەگۆڕانكاری نەفسەكان هەیە ...

كاتی ئەوە هاتووە باسی ئەوە بكەین كە ئایا ئەم مەسەلەیە (فرەژنی) لە ئیسلامدا هەروا بەبێ‌ مەرج‌و بێ‌ بەربەست‌و كۆنترۆڵ بەجێ‌ هێڵراوە یان كۆمەڵێك مەرج‌و بنەمای بۆ دانراوە.

بانگه‌واز وراگه‌یاندن په‌یوه‌ندیه‌كى به‌ هێزو پته‌ویان به‌ ئیسلامه‌وه‌ هه‌یه‌، نه‌ك هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ و به‌س به‌ڵكو پێویستیان به‌ یه‌كترى هه‌یه‌ یان به‌ مانایه‌كى دیكه‌ بڵێین پركه‌رو ته‌واوكه‌رى یه‌كترن، جا له‌به‌ر ئه‌وه‌ هه‌ر موسڵمانێك پابه‌ند بێت به‌ ئایینه‌كه‌ى و فه‌رمان بكات به‌ چاكه‌و دووربكه‌وێته‌وه‌ له‌ خراپه‌، ئه‌وه‌ كه‌سێكى بانگه‌وازخوازه‌ و له‌ هه‌مانكاتیشدا راگه‌یانكاره‌.

خۆشه‌ویستان لێره‌ وله‌وێ جارجاره‌ گوێمان له‌وه‌ ده‌بێت كه‌ هه‌ندێ كه‌س ناویان له‌خۆیان ناوه‌ (قورئانییه‌كان) كه‌ قورئان دوور و به‌ریه‌ له‌وان، هه‌روه‌ك چۆن ئه‌وانیش زۆر دوورن له‌قورئانی پیرۆز، ئه‌م زومره‌ قه‌لیله‌ بانگه‌شه‌ی ئه‌وه‌ ده‌كه‌ن ئێمه‌ وه‌ك ئوممه‌تی ئیسلام ته‌نها قورئانمان به‌سه‌ سه‌رچاوه‌ی دین ودونیامان بێت... ده‌بێت بزانین ئه‌مانه‌ له‌هه‌موو چه‌رخ وسه‌رده‌مێكدا كۆمه‌ڵه‌ كه‌سێكی گومڕا وسه‌ر لێشێواو بوون كه‌ دین وئاینیان ته‌نها وته‌نها به‌عه‌قڵی خۆیان پێوانه‌ كردووه‌، واته‌ عه‌قلی خۆیان پیش خستووه‌ به‌سه‌ر قورئان وسوونه‌تدا

ناوه‌ڕۆكی ئه‌م وتاره‌ بریتیه‌ له‌: ١- مێژووى پێش جێ نشین.2- سه‌ره‌تاى ژیانى.3- هه‌ندێك له‌وته‌ى زانایان و پیاوانى سه‌رده‌مى خۆى كه‌ باس له‌ چاكى و دادوه‌رى (عومه‌ر) ده‌كه‌ن.4- كۆتاى ژیان و وه‌فاتى....

بانگدان: ڕاگه‌یانده‌ بۆ كاتی هاتنی نوێژ به‌ هۆی كومه‌ڵه‌ ووشه‌یه‌كی تایبه‌تیه‌وه‌. وه‌ به‌و ڕاگه‌یاندنه‌ خه‌ڵكی بانگ ئه‌كرێن بۆ نوێژی جه‌ماعه‌ت وه‌ ده‌رخستنی ( شعائر ) دروشمه‌كانی ئیسلامه‌. ئه‌م بابه‌ته‌ باسی فه‌زڵه‌كانی بانگدان ده‌كات له‌ ژێر تیشكی فه‌رمووده‌كانی پێغه‌مبه‌ری خوا صلى الله عليه وسلم، وه‌ وه‌رگیراوه‌ له‌ كتێبی «مختصر الفقه الإسلامي».

خوێنه‌رانی به‌ریز له‌بابه‌تی ئه‌م جاره‌ماندا پێمان خۆش بوو، بابه‌تێكی گرنگ بخه‌ینه‌ به‌رباس ولێكۆڵێنه‌وه‌، كه‌ له‌م ڕۆژگاره‌ی ئه‌مڕۆماندا زۆر به‌ربڵاوه‌ وبه‌هۆی نه‌بوونی ده‌زگایه‌كی چاودێری تۆكمه‌وه،‌ له‌زۆربه‌ی زۆری ده‌زگاكانی حكومه‌تدا بووه‌ به‌دیارده‌یه‌كی نامۆ‌، وكه‌س ناتوانێت نكولی لێ بكات، ئه‌ویش تاوانی به‌رتیل وه‌رگرتنه‌ له‌لایه‌ن كه‌سانێكی هه‌لپه‌رست وده‌روون نه‌خۆشه‌وه‌ . به‌ڕێزان: ئه‌م بابه‌ته‌ باسی ئه‌م خاڵانه‌ ده‌كات: (پێناسه‌ی به‌رتیل (الرشوة)، حوكمی به‌رتیل ( ڕه‌شوه‌) له‌شه‌ریعه‌تی ئیسلامدا، جۆره‌كانی به‌رتیل و ڕه‌شوه، سزای تاوانی به‌رتیل له‌ شه‌ریعه‌تی ئیسلامدا...)

به‌مه‌به‌ستی شاره‌زابوون له‌م چیرۆکه قورئانیه‌ به‌ پێویستم زانی ئه‌م ڕوداوه‌ به‌ڕوونی وپوختی بخه‌ینه‌ به‌رده‌م خوێنه‌رو وه‌ریبگێڕمه‌ سه‌ر زمانی کوردی، چونکه‌ زۆرینه‌مان وه‌ک پێویست زانیاریمان له‌م روداوه‌ ڕاسته‌قینه‌ نیه‌ که ‌ڕویداوه‌ له‌ مێژوودا، وه‌ ‌ئه‌م چیرۆکه به‌داخه‌وه ‌ ئازاری مسوڵمانانی(میانمار_بۆرمای) بیرخستمه‌وه که له ‌ئێستادا ڕویدا.

ئوممه‌تی ئیسلام چاوه‌ڕوانی ئه‌وه‌یه‌ ئه‌و زه‌لیلی وزه‌بوونیه‌ی تێیدا ده‌ژی و ئه‌و سوكایه‌تیه‌ی كه‌ پێی ده‌كرێت له‌لایه‌ن دوژمنانیه‌وه‌ كۆتای پێی بێت، چونكه‌ سه‌رده‌مێكه‌ نووری ئیسلام و ئه‌و نیعمه‌ته‌ گه‌وره‌یه‌ی كه‌ خوای گه‌وره‌ به‌خشیویه‌تی به‌ به‌نده‌كانی له‌لایه‌ن نه‌یارانیه‌وه‌ خامۆش كراوه‌... ده‌بێت زیاتر به‌ده‌م بانگه‌واز و دینه‌كه‌ی خوای گه‌وره‌وه‌ بێین تاوه‌كو خوای گه‌وره‌ بمانكات به‌ هۆكاری سه‌ركه‌وتنی دین و شه‌ریعه‌ته‌كه‌ی، له‌م ووتاره‌ماندا ئاماژه‌ به‌و هۆكارنه‌ ده‌كه‌ین كه‌ ده‌بنه‌ هۆی سه‌ركه‌وتنی باوه‌ڕداران و گه‌ڕانه‌وه‌ی مه‌جد و عیزه‌ت وشكۆی موسڵمانان .

مانای هێز له‌ قورئاندا به‌ هه‌موو شێوازیه‌كانیه‌وه‌ ٤٢ جار هاتوه، له‌ ٢٥ سوره‌تدا. ئه‌مه‌ش گرنگی هێز ده‌گه‌یه‌نێت له ‌ژیانی ئوممه‌تی موسڵماندا. ئه‌م بابه‌ته‌ باس له‌ مانای ووشه‌كانی هێز ده‌كات له‌ قورئانی پیرۆزدا...

مه‌به‌ست له‌ كوشتنی ( كه‌س ) لێره‌دا: كه‌سێكی بێ تاوانه‌ له‌ موسوڵمانان وه‌یان (ذمي) یه‌كان كه‌ غه‌یره‌ موسوڵمانن وله‌ وڵاتی ئیسلامیدا ماونه‌ته‌وه‌ وپه‌نادراون، وه‌یان ئه‌وانه‌ی كه‌ هاوپه‌یمانن له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تی ئسلامیدا.

سوده‌كانی ڕۆژوو زۆرن له‌وانه‌: كۆئەندامی بەرگری مرۆڤ بەهێز دەكات ئەو خانە لیمفاویانە كە بەرگری لە مرۆڤ دەكەن لەكاتی بەڕۆژووبووندا كارەكانیان دە هێندە زیاد دەكات.

ئه‌م بابه‌ته پوخته‌یه‌كه‌ له‌ كتێبی شێخ بن باز به‌ ناوی ( التحقیق والایضاح )،ده‌رباره‌ی چۆنیه‌تی عومره‌كردنه‌، پوختكراوه‌ته‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی موسڵمانانی به‌ڕێز سوودی لێ وه‌رگرن.

دوژمنانی ئیسلام هه‌میشه‌ باس له‌وه‌ ده‌كه‌ن كه‌گوایه‌ ئیسلام زوڵم وسته‌می له‌ئافره‌ت كردووه‌ وهیچ مافێكی پێ ڕه‌وا نه‌بینیوه‌، یان ته‌نها وه‌ك خزمه‌تكارێك سه‌یری ئافره‌ت ده‌كات... هه‌موو ئه‌مانه‌ تانه‌ وته‌شه‌ر وگومانن، وزۆر دوورن له‌ڕاستیه‌وه‌.

شووره‌ی ونه‌نگیه‌ بۆ هه‌موو لایه‌كمان كه‌ په‌روه‌ردگار كردبێنی به‌برا وپشتوانی یه‌كتری كه‌چی گوێ له‌م بانگه‌وازه‌ ئیلاهیه‌ نه‌گیرین و له‌پێناو لاشه‌ی گه‌نیوی دونیا په‌لاماری یه‌كتری بده‌ین وبه‌رببینه‌ گیانی یه‌كتری وشه‌و وڕۆژ خه‌ریكی پیلان گێران بین له‌دژ یه‌ك.

باوه‌ڕدارى خۆشه‌ويست: ڕيبا يه‌كێكه‌ له‌ تاوانه‌ گه‌وره‌كان، وه‌ هه‌ڕه‌شه‌ى زۆر توندى لێ كراوا، وه‌ پێويسته‌ له‌سه‌ر موسڵمانان خۆيان له‌و تاوانه‌ گه‌وره‌يه‌ به‌دوور بگرن، چونكه‌ هه‌ركه‌سێك بكه‌وێته‌ ناو ئه‌و تاوانه‌وه‌ ئه‌وا توشى نه‌هامه‌تى و به‌هيلاك چوون ده‌بێت.

ئه‌م وتاره‌ وه‌رگیراوه‌ له‌ كتێبی «مختصر منهاج القاصدين»، وه‌ باسی ئادابه‌كانی نوێژ و ڕۆژی هه‌ینی ده‌كات، كه‌ پێویسته‌ مرۆڤی موسڵمان جێبه‌جێی بكات.